حدود 15 روز تا فرا رسیدن ماه محرم و ایام شهادت حسین‌بن علی(ع) و یاران آن حضرت در صحرای سوزان کربلا باقی مانده است و این روزها، ذاکران اهل بیت (ع) خود را برای اجرای برنامه‌های مداحی، ذکر مصیبت و نوحه‌خوانی آماده می‌کنند.

مداحان قدیمی، برای آن که بتوانند دو ماه محرم و صفر را به راحتی پشت سر بگذارند، برنامه‌های بسیار منظم و دقیقی داشتند که در این برنامه، سفر، استراحت، مطالعه و تقویت بنیه شعری و آمادگی حنجره با استفاده از دمنوش‌ها و داروهای گیاهی از جمله آنها بود.

دوره این آماده‌سازی البته برای هر یک از مداحان متفاوت است. طبیعی است که چهره‌های فعال و نامدار این عرصه از مدت‌ها قبل خودشان را برای اداره مجالس بزرگ و سنگین محرم آماده کرده‌اند، اما خیلی از ذاکران، همچنان در پی کشف روش‌هایی هستند که بتوانند در زمان کوتاه‌تر این آمادگی را به دست آورند.

در ادامه توصیه‌هایی برای آمادگی مداحان به منظور ارائه برنامه‌هایی خوب و آبرومند به نقل از وبگاه عقیق فهرست می‌شود.

1. محفوظات خود را بالا ببرید: مداحی، قبل از هر چیزی به شعر وابسته است. ذاکر یا ستایشگر، حق ندارد منبرش را با سخنرانی و وعظ و خطابه پیش ببرد. این کار را روحانیان و واعظان به خوبی انجام می‌دهند. بنابراین، پیش از هر چیز، او به دنبال کلمات منظومی می‌گردد که در قالب قصیده توحیدیه، پندیات، قصاید مدح اهل بیت(ع)، مرثیه، نوحه و ... بگنجد. او باید ترکیب صحیح و درستی از این قالب‌ها در ذهنش داشته باشد و به اصطلاح پیشکسوتان مداحی، «محفوظات شعری» خوبی برای خود فراهم کند.

در گذشته، اگر حتی کسی صدای خوبی نداشت، به واسطه شعرهای متنوعی که حفظ می‌کرد، منبرش را به خوبی پیش می‌برد و مورد تشویق قرار می‌گرفت. حفظ کردن شعر، ولو از نوع ضعیف و بی‌بنیه‌اش، مهم‌ترین کار یک ذاکر به حساب می‌آید. یکی از پیشکسوتان مداحی در جایی می‌گفت که جوان‌ترها باید با مراجعه به منابع عظیم و بزرگ شعر مذهبی، اندوخته خود را بالا ببرند و جنس دکانشان را جور کنند. به بیان دیگر، یک مداح باید از همه ائمه اطهار (س) شعر حفظ باشد و اگر کسی از او خواست درباره فلان نواده امام یا فرزند امام هم روضه‌ای بخواند، نگوید شعرش را ندارم.

در گذشته، مداحان جوان، باید همیشه آماده و گوش به زنگ ‌بودند تا در یک انتخاب تصادفی، از جا بلند شوند و در مقابل چند بزرگ‌تر، منبر بروند. مثلاً اگر روضه مداح قبلی به «مجلس یزید» یا «خرابه شام» می‌رسید، مداح بعدی باید همان را ادامه می‌داد و شعر مورد نیاز این روضه را از حفظ بود.

منابع شعری مداحان در گذشته، کتاب‌ها و جزواتی بودند که تعداد و شمارگانشان، بسیار محدود بود و اغلب آثار با چاپ‌های بسیار قدیمی و کیفیت نامناسب به دست مداحان می‌رسید. دیوان فؤاد، دیوان کمپانی، خزائن‌الاشعار جودی، دیوان صامت بروجردی، دیوان خوشدل تهرانی، دیوان اختر طوسی، دیوان کوچک علی آهی و ... از آثار مرجع مداحان سنتی به شمار می‌رفت. بعدها البته این منابع، بسیار وسعت یافت و مداح ـ شاعران زیادی به کار تولید شعر پرداختند که شاید شاخص‌ترین آنها، استاد غلامرضا سازگار و مرحوم حاج محمد علامه باشند.

امروز اما این دغدغه برای مداحان وجود ندارد. شبکه‌های اجتماعی فراوانی روی تلفن همراه و سایت‌ها و وبلاگ‌های زیادی در اینترنت هستند که به انتشار شعرهای مناسب مشغول‌اند. منتها اگر مداح بخواهد شعری بخواند که به اصطلاح «تک» باشد، باید باز هم به شاعرانی مَراجعه کند که کارهایشان هنوز چاپ نشده یا در جایی نشر نیافته است.

مرور مقاتل و مطالعه تاریخ کربلا نیز از جمله کارهایی است که یک مداح باید آن را در آستانه محرم، جدی‌تر از قبل دنبال کند تا به بیان اشتباه تاریخ و تحریف مقتل متهم نشود.

2. شعرها را ضبط کنید: به خدمت گرفتن دستگاه ضبط برای صوتی کردن شعرهایی که یا در حافظه دارید یا دست‌نوشته آن در اختیار شماست، این سروده‌ها را در یک آرشیو کم حجم جمع می‌کند، اما فایده مهم‌تر این است که با ضبط کردن شعر با صدای خودتان، هم آن شعرها را زودتر حفظ خواهید کرد و هم بعداً آنها را راحت‌تر پیدا می‌کنید. کافی است هر شعر یا اشعار هر یک از ذوات مقدس را به یک نام در رایانه یا گوشی تلفن همراه خود ذخیره کنید. این روش را مداحان سنتی با ضبط‌های صوت‌ قدیمی انجام می‌دادند و خوب هم جواب می‌گرفتند.

3. استراحت کافی داشته باشید: محرم و صفر، جدی‌ترین زمان آزمون یک مداح است و او در این دو ماه، نه شب دارد و نه روز. هم باید به مجالس متعددش برود و هم آنچه از ذخیره مطالعاتی و شعری‌اش کم شده، جبران کند. بنابراین، قبل از آن که محرم از راه برسد، طوری باید برنامه‌ریزی کند که خواب او کافی باشد. شب‌ها زودتر خوابیدن به یک مداح کمک می‌کند که بعد از اذان صبح و انجام فریضه، هنگامی که خانواده‌اش استراحت می‌کنند، بتواند به حفظ شعر و مرور مطالب بپردازد.

4. سبک‌آفرینی کنید: نه تنها امروز که مداحان گذشته را نیز با سبک‌های خاصشان می‌شناسند. تفاوت حاج سیدمحمد موسوی سجاسی، حاج ذبیح‌الله ترابی، حاج منصور ارضی یا حاج محمود کریمی در سبک‌هایشان است و جامعه مخاطبان، آنها را با سبک‌های اختصاصی‌شان می‌شناسد. گوش دادن به آواز خوانندگان موسیقی سنتی و به کار بردن آن سبک‌ها، نه شاید که حتماً روشی تقلیدی است. این کار هرچند متناسب هم باشد، اما شنوندگان را به یاد خواننده اصلی می‌اندازد. برای ایجاد سبک، حتماً باید با دستگاه‌ها و ردیف‌های آوازی ـ ولو مختصر ـ آشنا باشید. همیشه یک دستگاه کوچک ضبط صدا همراه خود داشته باشید تا در هر موقعیتی کوچک‌ترین جرقه‌های ذهنی خود را به عنوان سبک اختصاصی ثبت کنید.

5. پرهیز غذایی داشته باشید: خوردن بعضی غذاها برای یک مداح در تمام طول سال ممنوع است، اما در آستانه محرم باید بر مراقبت‌هایش اضافه کند. استفاده از غذاهای چرب، تند، سرد و پرکالری، علاوه بر حنجره، گردش خون و میزان آمادگی آنان را دچار مشکل می‌کند. اگر سرخ‌کردنی‌ها، اثر مستقیمی بر صدا می‌گذارند، مواد قندی و خوراکی‌های چرب، یک مداح را دچار خستگی زودرس می‌کنند. میوه‌هایی مانند انگور و خربزه نیز دشمن حنجره به شمار می‌روند.

6. سفر بروید: اگر قبل از فرا رسیدن ماه محرم امکان مسافرت دارید، حتما از این امکان استفاده کنید. از قدیم، نیمه دوم ماه ذیحجه، فصل سفر اغلب مداحان به مشهد مقدس بود و هر که را در تهران نمی‌توانستید پیدا کنید، این ایام او را کنار مرقد رضوی می‌دیدید. این کار، مدد جستن از حضرت ثامن‌الحجج (ع) برای آبروداری ذاکران اهل بیت (ع) در ماه محرم نیز قلمداد می‌شد. علاوه بر این، سفر به نقاط خوش آب و هوا، دوری از آلودگی شهرهای بزرگ و تنفس در هوای سالم، توان صوتی یک مداح را افزایش می‌دهد.